ملات واندود و اندودکاری

ملات واندود و اندودکاری

 اندود

اندود از موادی تشکیل شده است که ابتدا خمیری شکل بوده و با دست یا استفاده از ماله بر روی سفتکاری بنا کشیده می شود.

اندود به دو صورت کاربرد دارد:

در حد فاصل بین سفتکاری و روکار یا روسازی بنا (آمود) قرار می گیرد.

خود نقش رو کار بنا را دارد.(عملکردش مثل آمود است). مثلا کاهگل، گاه به عنوان پوشش نهایی روی نما می آید یا روی آن قشر دیگری به عنوان روکار قرار میگیرد

بطور کلی اندود بیرونی ترین کاری است که روی سطوح مختلف ساختمان انجام می شود و در افزایش عمر ساختمان تاثیر بسزایی دارد . اندودکاری یکی از روشهای متداول نماسازی است که برای اجرای آن ، متناسب با شرایط آب و هوایی و جنس سطح زیرکار،از ملاتهای مختلف استفاده می شود.

عوامل موثر در انتخاب اندود :    1-سطح زیرکار               2-شرایط اقلیمی

پیش از شروع اندود کاری ،باید کلیه مصالح و موادی که از چسبیدن ملات به زیر کار جلوگیری می کنند ؛ بطور کامل زدوده شود ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی و مکانیکی سطوح زیرکار تعیین کننده جنس اندود و ضخامت آن است و عدم توجه به آنها سبب بروز نقایص در سطح کار می شود.

سطخ زیر کار-ویژگیهای فیزیکی :

1-جذب آب:   میزان جذب آب سطح زیر کار ، بستگی به میزان خلل و فرج و ساختار میکروسکوپی آن دارد.(پیش از اندودکاری باید روی سطح کار مقداری آب پاشید به طوری که سطوح دیوار خیس نگردد.خشک بودن سطح زیرکار سبب مکیدن آب اندود شده و خیس بودن سطح زیرکار باعث نچسبیدن اندود به آن و همچنین سبب افزایش میزان آب موجود در اندود شده که پس از خشک شدن موجب کاهش مقاومت فشاری و ترک خوردگی ان می شود.

2-انقباض و انبساط :   اگرمیزان انقباض و انبساط سطح زیر کار و ملات اندودکاری برابر نباشد موجب ترک خوردن سطوح اندود و یا ریزش آن می شود. 

3-چسبندگی: برای ایجاد چسبندگی بین سطح زیرکار و اندودکاری ، لازم است روی سطح زیرکار خراش بوجود آوریم.

4-سختی:  در انتخاب ملات برای اندودکاری ، باید دقت کرد که سختی آن بیش از سختی زیرکار نباشد. چون در اینصورت نیاز به زیرسازی ویژه است.

|(معمولا سختی ملاتها پس از گرفتن و سخت شدن به ترتیب زیر تغییر می کند .

ملاتهای گلی <ملاتهای گچی<ملاتهای اهکی<ملاتهای سیمانی)

سطح زیرکار-ویژگیهای شیمیایی:

نمکهای محلول در سطح زیرکار ،بیشتر به دلیل وجود آب ورطوبت ملات است که روی سطح نما پدیدار می شود. بنابراین پیش از اندودکاری باید نمکهای روی سطح زیرکاربوسیله برس زدن ، شستن با آب و محلولهای شیمیایی زدوده شوند.

2- شرایط اقلیمی:

یکی از مهم ترین ویژگیهای اندودهای نما ، عملکرد آنها در برابر آب و بخار آب است . اندود با توجه به منطقه اقلیمی باید به گونه ای انتخاب شود که مانع از ورود بیش از اندازه آب، باران و ایجاد خرابی گردد.

 اگر احتمال وجود میعان و به خصوص یخ زدگی در زیر لایه اندود وجود داشته

باشد خسارات قابل ملاحظه ای به ساختمان وارد می شود ودر این مورد حتما باید تمهیدات خاص به عمل اید.بنابراین هر چند که حرارت و رطوبت متناسب ویکنواخت دو عامل تعیین کننده آسایش در محیط زندگی اند ولی باید تاثیر آن را بر پوسته ودیگر اجزا دیوار بررسی کرد.

انواع اندودها

اندودها انواع گوناگون دارند و عمدتا عبارت اند از:

ریگ آهک

ساروج( در انواع گوناگون)

گچ به تنهایی یا با ترکیب کتیرا یا لاجورد

کاهگل( در انواع گوناگون)

گرد فلز

گچ و خاک

روغن چوب

گل و ریگ(سیم گل)

قیر

 اندود قیر

استفاده از قیر به عنوان اندود و عایق از گذشته های دور در ایران معمول بود:

دوران ایلامی

آرامگاههای زیرزمینی چغازنبیل در بیرون شهر دورانتاش

 بناهای شوش

در دوران اسلامی نیز قدیمی ترین بنایی که در آن از قیر و گونی به عنوان عایق بندی استفاده شده است قلعه استخر بار(بین راه تخت جمشید و سد درود زن) فارس است مربوط به دوران عضدالدوله دیلمی.

همین طور در بند امیر فارس نیز در همین دوره از قیر به عنوان عایق استفاده کرده اند.

 اندود با گرد فلز

استفاده از فلزاتی چون نقره، طلا، لاجورد و شنگرف برای اندود معمول بوده است. ضمنا در رنگ کاری ساختمانها نیز استفاده از فلز بصورت پوره آن رایج بود.

در اماکن متبرکه که طلاکاری به عنوان آمود زیاد مقبول بود، زیربخشی را که قرار بود طلاکاری شود اول با شنگرف اندود می کردند تا کاملا طلا را به خود جذب کند.

طلا را بصورت ورقه های بسیار نازک ( نازک تر از پوست پیاز ) روی زمینه شنگرف می چسباندند بعد نقش را روی آن درمی آوردند و با گرد طلا آن را پرداخت می کردند. چینی خانه اردبیل نمونه خوبی از این گونه طلاکاری است.شنگرف را چه به صورت آستر زیرطلاکاری و چه به صورت اندود با گوگرد مخلوط می کردند تا کار با آن آسانتر باشد و رنگ بهتری پیدا کند.

استفاده از روغن به عنوان اندود

برای درزبندی بخشی از اجزای بنا که در معرض آب قرار داشت، گاه به جای استفاده از ملات از نوعی روغن به عنوان اندود استفاده می کردند این روغن مخلوطی بود از سینکا و روغن بزرک که آن را با قلم مو روی ناودانها و لوله ها می کشیدند تا آب بندی شود و از ورود آب به داخل ساختمان جلوگیری گردد.

برای چوبهایی هم که در بنا به کار می رفت معمولا از رنگ استفاده نمی کردند، رنگ خود چوب مطلوب بود. برای دوام و جلای بیشتر و حفاظت آن از موریانه از نوعی روغن استفاده می        کردند. این روغن از گیاه روغنی مَنداب  به دست می آمد. آن را داغ کرده در آن "زُدو"که نوعی صمغ از  درخت زردآلو است؛ می ریختند. بعد روغن را محکم با پارچه روی چوب می کشیدند. این روغن رنگ زیبا و اصلی چوب را عوض نمی کرد.

 آژند = ملات

آژند در تعریف عامه همان ملات است. ملات ماده ای است خمیری شکل

که میان قطعات مصالح بنایی را پر می کند و نقش پیوند دهنده  نیز دارد.

آژند متشکل از چند ماده ساختمانی است.

ماده ی خمیری و چسبنده ای است.

جهت اتصال رجها به یکدیگر استفاده می شود.

برای به وجود آوردن جسم واحدی از اسکلت و استخوان بندی ساختمان به کار می رود.

وجود ملات باعث می شود که ساختمان به صورت یکپارچه در آید.

   ملات مرغوب اولا قامت بنا را استوار ساخته و در ثانی در اثر یکپارچگی قطعات سبب انتقال نیروها به قسمتهای زیرین اسکلت ساختمان می شود.

نکته مهم در کاربرد ملات آن است که باید با مصالح هم خوانی داشته باشد. مثلا در بنایی با خشت خام ملات باید فقط گل و یا مشابه آن باشد.

   تجربه عمومی چنین است که اگر ملات سست تر از مصالح باشد پس از مدتی از بین میرود و قطعات از هم جدا می شود، و اگر ملات سخت تر از مصالح باشد مصالح از بین می رود و ملات باقی می ماند که هر دو بسیار نامطلوب است.

ملات از دو قسمت اصلی تشکیل می شود:

چسب(ماده ی چسبنده) که دارای حجم کمی است.

جسم پر کننده که تقریبا در حدود 80 درصد حجم ملات را تشکیل می دهد.

برای مثال در یک ملات گچ و خاک می توان گچ را به عنوان جسم چسبنده و خاک را به عنوان جسم پر کننده معرفی کرد.

 خواص ملات ها

ملات ها باید دارای خواص زیر باشند:

ملات ها باید خاصیت چسبندگی داشته باشند.

خاصیت چسبندگی در ملات باید حداکثر یکی دو ساعت پس از مصرف در ملات ظاهر شده و ساعت به حداکثر خود برسد.